จุดตัดหรรษา (Sweet Spot) เรื่องจริงหรือไร้สาระ

โดย...อ. ไมตรี ทรัพย์เอนกสันติ

ในการจัดวางตู้ลำโพง มีการพร่ำสอนให้วางตู้ลำโพงซ้าย, ขวา เอียงเข้ามาหาจุดนั่งฟัง (Toe In, ดู ความจำเป็นของการต้อง Toe In ลำโพง ในบทความ เว็บนี้) โดยให้จุดตัดอยู่ห่างจากจมูกของเราไปสัก 40-50 ซม. (จากอดีตที่ตำรามักให้อยู่ที่ตัวเราเลย) เมื่อได้จุด “คร่าวๆ” แล้ว ต้องลองขยับลำโพง เอียงเข้าอีก หรือ เอียงออกอีก ทีละนิดๆ (ทำทีละข้าง) นิดแค่ไหน เรียกว่า ขยับทีละ 1 องศา(ที่ลำโพง)กันเลย เพราะแค่ 1 องศา แต่จะบานออกเป็นคืบที่ตำแหน่ง, จุดตัดทีเดียว ถ้าได้จุดตัดที่แท้จริง ตัวตนของนักร้อง(ที่อยู่ตรงกลาง)จะชัดเจน มีทรวดทรงชัดขึ้น ฟุ้งเบลอลดลง เป็น 3 มิติ (3D) ขึ้น และเมื่อหันมาขยับตู้ขวา (อันแรกตู้ซ้าย) แบบเดียวกัน ทรวดทรงก็จะดีขึ้นอีกและหลุดลอยออกมาหาเรามากขึ้น (อ้อ...อย่าลืมสลับ บวก, ลบสายลำโพงที่หลังแอมป์ ให้เสียงลอยออกมาหาเราก่อน (เรียกว่าให้กรวยลำโพง ขยับดันอากาศมาหาเราอย่างถูกต้อง (absolute phase ถูกต้องก่อน)

ถ้าทำทุกอย่าง เข้าเป้าเป๊ะ ถูกต้อง เราจะพบว่า

                1. เสียงโดยรวม โดยเฉพาะเสียงนักร้องตรงกลาง คนนั้น ดังขึ้นได้ถึง +1 dB เหมือนแอมป์ของเรากำลังขับเพิ่มขึ้นฟรีๆ ไม่ใช่น้อย การสวิงเสียงจากค่อยสุดไปดังสุดกว้างขึ้น

                2. ความกังวานเป็นตัวตนขึ้น ไม่แค่ฟุ้งกระจายเป็นรัศมีแบนๆ รอบตัวนักร้อง หากแต่จะวิ่งหนีจากตัวนักร้อง ลับหายไปหลังเวที

                3. รายละเอียดต่างๆ ดีขึ้น การจัดลำดับชิ้นดนตรีในวงเป็นที่ทางชัดเจนขึ้น ไล่เป็นลำดับจากหน้าไปหลัง ช่องว่างระหว่างชิ้นดนตรีสะอาด, เกลี้ยงขึ้น ทั้งวงสงบ สงัดขึ้น มีชีวิตชีวาดีขึ้น ช่วงโหมหลายชิ้นไม่มั่ว ไม่อื้ออึงไปหมด

                4. ไม่ว่าเราขยับตัวไปหน้าหรือถอยหลัง เอียงซ้าย เอียงขวา จะเหมือนเสียงไม่เปลี่ยน ตำแหน่งนักร้อง นักดนตรี แทบจะตรึงอยู่ที่เดิมตลอด

                5. จะพบว่า การถูกบดบังจากสิ่งกีดขวาง แทบไม่มีผลต่อเสียงและมิติ, ตำแหน่งเสียง เหมือนกับไม่มีการบดบังใดๆ (ทำไม การติดตั้งลำโพง 2 ทาง ดอกแหลมติดชิดกับกับดอกกลางทุ้ม ที่ใต้แผงประตูหน้า ลึกเข้าไปใต้แผงคอนโซลหน้าหน่อยหนึ่งด้วย แต่ปรากฏว่า เสียงทั้งหมด, มิติเสียง, ชิ้นดนตรีในวง ก็ยังหลุดลอยอยู่เหนือคอนโซลหน้า ได้ถึงระดับกระจกมองหลังได้)
                หรือ ขณะฟังลำโพงบ้านที่โชว์รูมบริษัทฯ มีฝรั่งมายืนบังลำโพงซ้าย (B&W 801) เสียมิด แต่ เซเรน่าโจน ก็ยังยืนร้องตรงกลางที่เดิม เสียงไม่เปลี่ยน
                อาการนี้เกิดกับไปฟังลำโพงรถ PRISM (6 นิ้ว, 2 ทาง) รุ่นหนึ่งที่ ROCKET SOUND ลูกค้าคนหนึ่งเดินมาบังที่ซีกซ้าย แต่สุ้มเสียง, มิติเสียง, เวทีเสียง ก็ยังเป๊ะ เหมือนไม่มีการบัง

                6. เมื่อ 40 กว่าปีมาแล้ว เคยฟังจานเสียง อัลบั้มเสียงร้องคุณศรีไศล สุชาตวุฒิ เพลงดูเหมือนจะ ลมหวล ปรี+เพาเวอร์แอมป์ Mark Levinson ลำโพง Infinity RS 2.5 (วางพื้น) ยกสายทุกเส้นลอยในอากาศ้วยเส้นเอ็น
                นั่งฟังกันอยู่ 3 คน ผมนั่งกลาง เชื่อไหมว่าทุกคน ชี้ไปในตำแหน่งยืนร้องของเธอ ที่ตำแหน่งเดียวกันได้ (ตรงกลาง) แทนที่เพื่อนคนซ้าย, คนขวา จะรู้สึกว่าเสียงมันเอียงมาทางด้านที่เขานั่ง (ที่ไม่ได้นั่งตรงกลางเป๊ะเหมือนผม)
                ที่น่ามหัศจรรย์กว่านั้น ผมเดินไปเข้าห้องน้ำ (ด้านซ้ายของตู้ลำโพงซ้าย) พอเปิดประตูห้องน้ำออกมา เหมือนผม “เห็น” คุณศรีไศล ยืนร้องอยู่ตรงกลางระหว่างลำโพงซ้าย, ขวา และเลยลำโพงออกมาหาเพื่อนทั้งสอง แทนที่จะได้ยินเสียงเธอ ออกมาจากลำโพงซ้าย ที่ผมกำลังจะเดินผ่าน!

                เมื่อเร็วๆ นี้ มีโอกาสฟังลำโพง Scandyna รุ่นเล็กเกือบสุด 4 นิ้ว 2 ทาง รูปร่างเหมือนตุ๊กตามนกลม วางที่พื้น สูงจากพื้นแค่ 40 ซม. ปรากฏว่า เสียงทั้งหมด ลอยอยู่สูง 1.5 เมตร ต่อหน้าเราได้ ไม่ได้ต่ำเตี้ยติดพื้นแต่อย่างใด

บทสรุป จากหลักปฏิบัติและประสบการณ์ที่กล่าวมานี้ จะเห็นว่าคำกล่าวเรื่อง “จุดหรรษา (Sweet Spot)” เป็นเรื่องไร้สาระและเข้าใจผิดกันมาตลอดในวงการ เครื่องเสียง (บ้าน, รถ) ทั้งนี้มีข้อแม้อย่างเดียวว่า

                1. การติดตั้งชุดต้องเที่ยงตรง, เป๊ะ และพิถีพิถันทุกกระเบียดนิ้วจริงๆ (คนขี้เกียจ, คนติดตั้งชุ่ยๆ ไปห่างๆ) โดยดูเงื่อนไขนับสิบข้อเพิ่มเติมได้ที่บทความ คู่มือการใช้งานกล่องดูดคลื่น RT-1 (ทดสอบตอนที่ 3 ของ RT-1) ในเว็บไซต์ maitreeav.com นี้ (ขอร้อง ควรต้องอ่านอย่างยิ่งๆ ครับ)

                2. ภาวนาว่า ภายในตู้ลำโพง, แอมป์ เขาไม่ได้ทำงานมาผิดพลาดอันทำให้ เสียงซ้าย, ขวา ต่างกัน

                3. ระวัง ถูกหลอก โดยพ่อค้าหลอกขายอุปกรณ์สร้างการก้องเสียงที่ตัวมัน (ไม่ว่าในรูปแบบอคูสติก (คลื่นเสียง) หรือรูปแบบส่งเสริมเติมการสั่นที่บางช่วงความถี่ด้วยวิธีกลไก (mechanic vibration) ทำให้เกิด “เงาเสียง” ปรากฏที่กลางเวทีระหว่างลำโพงซ้าย, ขวา แล้วบอกมิติตรงกลางดีขึ้น (แต่มิติเสียงระหว่างซ้ายกับกลาง, ขวากับกลาง เละ เข้าป่า กลายเป็น สเตอริโอ 3 จุด ซ้าย-กลาง-ขวา ไม่ใช่สนามเสียงทั้งหมด (Holophonic)
                การสั่นของตัวตู้ลำโพงที่ไม่นิ่งพอ ก็จะได้อาการทะแม่งเดียวกันนี้
                การยุให้ใช้แผงปรับการสะท้อนเสียงของห้อง ยกมาตั้งตรงโน้นนี้เป็นแผงๆ ก็มาเกมส์เดียวกันนี้
                สังเกตว่า พวกลูกเล่นข้อนี้จะผีเข้าผีออก ได้ผลหลอกหูว่า มิติตรงกลางดีขึ้น แต่ดีขึ้นเฉพาะบางช่วงความถี่(มักจะแถวๆ กลาง, กลางสูง ถึงสูง แต่ต่ำ เละ) และจำกัดอยู่ในช่วงระดับเสียง ไม่ค่อยเกิน ไม่ดังเกิน พ้นจากนี้ เสียงมั่ว, วอกแวก, ไม่โฟกัส
                อีกอย่างคือ เสียงที่ได้มักแช่อยู่ที่บุคลิกเดียวตลอดทั้งปี ฟังไปๆ น่าเบื่อ เซ็ง เลี่ยน
                เสียงกังวานก็ฟุ้ง ตื้น ไม่กังวานไปทั้งเวที ลึกไปหลังเวที